Veiligheid of vrijheid, weten of erbij neerleggen?
Toen ik 25 jaar geleden met verstandelijk en meervoudig beperkte kinderen werkte, officieel als assistent groepsleidster, maar bij gebrek aan personeel zelfstandig op een groep, had ik drie heel verschillende jongetjes in mijn groep. De ene sliep in een hoog laag bed met bedhek, de andere sliep in een zweeds vestje en de derde sliep in een bed zonder beperkingen. Het jongetje in het zweedse vestje lag vast om twee reden, zodat hij zelf rust zou vinden en niet de hele nacht in zijn kamertje zou spelen en de tweede was dat hij daarmee dan ook zijn kamergenootjes niet zou storen. In die tijd stelde ik daar nog geen echte vragen bij. Wel heb ik halverwege dat jaar voorgesteld om er een tijdje mee te stoppen, omdat hij eigenlijk altijd binnen 10 minuten sliep. In het belang van de twee kamergenootjes is toen besloten dat niet te proberen. Jaren later heb ik me nog wel eens afgevraagd tot welke leeftijd dat kleine jongetje elke avond werd vastgegespt aan zijn bed. Vrijheidsbeperking onder de noemer veiligheid en rust.
Nu ik een dochter heb met een verstandelijke beperking valt me op dat er meer gesproken wordt over vrijheidsbeperkende maatregelen, ze worden benoemd en in alle plannen vastgelegd. Maar ik merk aan de andere kant ook hoe makkelijk ze soms worden toegepast. Rust en veiligheid, het voelt soms bijna als een dooddoener, want je kan niet tegen veiligheid zijn of tegen het rust geven aan een overprikkeld kind. Toen Lin klein was hebben we haar nooit in een box gelegd, we wilden dat ze de vrijheid had om de wereld zo te ontdekken als dat zij dat wilde. Wel deden we haar in haar kinderstoel een gordeltje om, toen ze nog niet zo goed kon zitten, om te voorkomen dat ze eruit zou kunnen vallen. Zodra Lin goed genoeg kon zitten hebben we haar stoelgordel weg gedaan. We wilden dat ze net als elk ander kind zou leren om zelf te blijven zitten en net als elk ander kind staat ze nog wel eens op van tafel op een moment dat dat eigenlijk niet mag. Maar over het algemeen kan ze inmiddels keurig gedurende de maaltijd blijven zitten.
Op school en hiervoor op het KDC zit ze echter altijd met een gordeltje om. Ondanks eerder gemaakte afspraken dat dat alleen zou gelden in de kring, zit ze ook aan tafel altijd met een gordel om. Het zou fijner en duidelijker zijn voor Lin. Als ze vast zit op haar stoel weet ze immers dat ze er niet af mag. Ik vind dat nog maar de vraag, weten dat je er niet af mag of er niet af kunnen en je daar bij neerleggen. Dat zijn twee wezenlijk verschillende dingen en ik denk dat het in Lins geval het laatste is.
Klein voorbeeldje: Lin zit op haar stoel en is klaar met eten en wil van tafel. Ik zeg "nee, eerst handjes poetsen" en Lin gaat braaf weer zitten, laat zich poetsen en gaat vervolgens van tafel. Op dat moment "weet" ze dus dat het niet mag.
Ander voorbeeldje: Lin ligt in bed, maar kan niet slapen. Ze komt er tien keer uit, doet het licht aan, gaat boekjes lezen etc. en ten einde raad ga ik zo naast haar bedje zitten dat ze er niet uit kan. Lin probeert 1 keer over me heen te klimmen en legt zich dan bij de situatie neer en gaat slapen. In dit geval legt ze zich er bij neer, ze wil wel, maar ze kan niet. Ik doe dit echter zo sporadisch mogelijk, want wij vinden het belangrijk dat Lin zelf in haar bed in slaap kan vallen en zelf eruit kan als zij dat wil en gelukkig lukt dat ook bijna alle avonden zonder problemen.
Ik ben met school bezig om te kijken of zij ook op deze wijze naar het vastzetten van Lin op haar stoel willen kijken. Als ik doorvraag, blijkt het namelijk soms ook wel makkelijk te zijn om Lin vast te zetten. Als ze dat niet zouden doen, zouden ze haar misschien wel een aantal keer terug moeten zetten in haar stoel. En dus passen ze mijn bed methode standaard toe. Maar Lin leert daar niets van. Die leert niet dat het de bedoeling is dat ze tijdens een activiteit aan tafel moet blijven zitten. Die leert niet dat als er een kring gesprek is dat het de bedoeling is dat je dan op je stoel blijft zitten. Lin leert alleen dat als ze op school op haar stoel zit, dat ze er dan niet af kan.